Światowy Dzień Gruźlicy

24 marca corocznie obchodzony jest Światowy Dzień Gruźlicy – święto ustanowione przez Światową Organizację Zdrowia w celu upamiętnienia wyizolowania prątka gruźlicy przez Roberta Kocha w roku 1882. Dzień ten ma na celu popularyzację wiedzy na temat choroby oraz poprawę opieki nad osobami nią dotkniętymi. Obecnie, aż jedna trzecia światowej populacji jest nosicielami gruźlicy, a rocznie 1,4 miliona chorych umiera z powodu zarażenia prątkiem Kocha.

Gruźlica to choroba zakaźna wywoływana przez bakterię Mycobacterium tuberculosis, zwaną inaczej prątkiem lub pałeczką Kocha – od nazwiska jej odkrywcy. Mimo, że w porównaniu do innych drobnoustrojów prątki gruźlicy rozmnażają się powoli (podział komórek następuje raz na 16-20 godzin) to są one szczególnie groźne dla człowieka, ze względu na wysoką odporność na działanie antybiotyków, kwasów czy zasad. W odpowiednio wilgotnych i zacienionych warunkach bakteria może przetrwać nawet kilka lat, jednak pod wpływem temperatury powyżej 75°C staje się nieszkodliwa już po 10 sekundach.

Do zakażenia gruźlicą najczęściej dochodzi drogą kropelkową przez układ oddechowy. Gdy chory mówi, śmieje się czy kaszle, powstają kropelki płynów ustrojowych, tak małe, że unoszą się w powietrzu, wraz z którym docierają do pęcherzyków płucnych gdzie dochodzi do zarażenia. Im dłuższy kontakt z osobą zarażoną prątkami Kocha, tym większe prawdopodobieństwo przeniesienia infekcji. Co ważne, kontakt z bakterią u większości osób nie wywołuje choroby, ponieważ ich system odpornościowy jest na tyle silny, że potrafi zwalczyć rozwój infekcji – ocenia się, że jedynie u 2-3% zakażonych rozwinie się objawowa gruźlica pierwotna. W przypadku pozostałych osób, pałeczki Kocha pozostają w organizmie w stanie uśpienia na kilka lat, powodując opóźnione zachorowanie u 5 -10% z nich, spowodowane najczęściej pojawieniem się dodatkowych czynników obniżających odporność, jak zakażenie wirusem HIV, leczenie immunosupresyjne, białaczka lub cukrzyca. Taki przebieg choroby nazywany jest gruźlicą popierwotną.

W Polsce 95% przypadków to gruźlica płucna, należy jednak zaznaczyć, że choroba ta może zaatakować każdy narząd, najczęściej układ moczowy, kości i stawy. Gruźlica pierwotna bardzo często przebiega bezobjawowo i jest wykrywana przypadkiem. U części chorych po zakażeniu pojawiają się symptomy przypominające przebiegiem grypę – osłabienie, gorączka, bóle stawów, uczucie ciągłego zmęczenia. W przypadku osób z silną odpornością objawy te ustępują samoistnie, a jedyną pozostałością po przebytej chorobie są zwapnienia w płucach, widoczne na zdjęciu rentgenowskim.

Gruźlica popierwotna rozwija się kilka lat po zakażeniu prątkami Kocha i zazwyczaj jest poważniejsza w skutkach. Do jej objawów należą: mokry kaszel, ból w klatce piersiowej, osłabienie, utrata wagi, brak apetytu i gorączka. Ze względu na towarzystwo innych chorób leczenie jest skomplikowane, a w zaawansowanym stadium choroba może prowadzić do trwałego uszkodzenia miąższu płucnego i powstania jamy płucnej – pustej przestrzeni w miejscu zniszczonym przez bakterie, co sprzyja rozprzestrzenianiu się infekcji.

Przed rozpoczęciem leczenia przeprowadzane są testy w celu upewnienia się, z którą odmianą prątków zmaga się chory. Aby to określić pobierana jest próbka śliny zarażonego, w której następnie stwierdza się obecność bakterii. Leczenie opiera się na podawaniu celowanych leków bakteriobójczych oraz przeciwzapalnych. W przypadku szybkiego rozpoznania infekcji terapia jest bardzo skuteczna – doprowadza do powrotu do zdrowia w 90% przypadków. W niektórych sytuacjach wskazane jest leczenie operacyjne polegające na wycięciu części miąższu płucnego zajętego przez gruźlicę w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby. Coraz częściej kuracja jest utrudniona z powodu występowania szczepów prątków lekoopornych, na które nie działają standardowe antybiotyki.

Jednym z czynników ryzyka zachorowania na gruźlicę jest podeszły wiek. Osoby starsze, ze względu na osłabienie organizmu, obniżoną odporność oraz występowanie chorób towarzyszących są szczególnie narażone na rozwinięcie infekcji prątkami Kocha. Z tego powodu wśród seniorów powinny być przeprowadzane regularne badania w celu wykrycia choroby we wczesnym stadium, co znacznie ułatwi leczenie. W opiece nad osobami starszymi ważna jest profilaktyka – podnoszenie ogólnej odporności organizmu poprzez zrównoważoną dietę, suplementację oraz odpowiednio dobraną aktywności fizyczną. Odżywianie ma ogromne znaczenie w leczeniu i zapobieganiu gruźlicy, posiłki bogate w świeże owoce i warzywa zapewniają odpowiednią dawkę witaminy C i A. Prątki Kocha są niezwykle wrażliwe na działanie promieni ultrafioletowych, dlatego podczas opieki nad seniorem należy zapewnić mu odpowiednią dawkę aktywności na świeżym powietrzu.