Profilaktyka przeciw odleżynom – jak zadbać o leżącego podopiecznego?
Odleżyny to ogromny problem chorych, którzy są unieruchomieni. Powikłania, powstałe w ich wyniku, mogą doprowadzić do zapalenia szpiku i kości, a w konsekwencji nawet do rozwoju sepsy, zakończonej śmiercią chorego. Leczenie odleżyn jest trudne, dlatego najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie profilaktyki przeciwodleżynowej.
Odleżyny dotykają osób unieruchomionych czasowo i stale – niepełnosprawnych, po złamaniach i operacjach, sparaliżowanych, z demencją. Leczenie ran odleżynowych jest trudne, choć oczywiście ich wyleczenie jest możliwe, zwłaszcza jeśli są to odleżyny I i II stopnia.
Odleżyny – czym są?
Odleżyna to owrzodzenie skóry, powstałe na skutek przewlekłego ucisku lub tarcia. Tworzyć się mogą przede wszystkim nad guzami kulszowymi, na kości ogonowej, na piętach, pośladkach, łopatkach, łokciach, kolanach i kostkach oraz wzdłuż kręgosłupa, a także na małżowinach usznych. Odleżyna to martwica niedokrwienna skóry, a także tkanek głębszych, w tym kości, w zależności od stopnia zaawansowania. Odleżyna może powstać także pod opatrunkiem gipsowym.
Odleżyny nie wyglądają od razu jak głębokie rany. Na początku wyglądają na niewielkie zaczerwienienie skóry. Z czasem, bez odpowiedniego traktowania odleżyny, ich stan ulega pogorszeniu.
Odleżyny dzieli się ze względu na stopień zaawansowania rany na stopnie, tj.:
- I stopień
Skóra jest zaczerwieniona i przekrwiona, ale po naciśnięciu palcem blednie, mikrokrążenie i skóra nie są uszkodzone. Zaleca się odpowiednią pielęgnację tego miejsca. - II stopień
Zaczerwienienie na skórze nie blednie po uciśnięciu, a skóra jest stwardniała, występuje mały obrzęk i pęcherze. Odleżyna jest bolesna. - III stopień
Rana jest dobrze widoczna, obejmuje całą grubość skóry, na jej dnie występuje ziarnina. - IV stopień
Na dnie rany występuje tkanka martwicza, skóra jest zniszczona na całej grubości. Odleżyna jest coraz głębsza. - V stopień
Rana z martwicą jest rozległa, może obejmować mięśnie, kości i stawy, pojawiają się przetoki. Jej następstwem może być sepsa.
Wiedza na temat stopni odleżyn jest istotna z punktu widzenia szybkiego rozpoznania i leczenia. Pojawienie się odleżyn wymaga konsultacji z lekarzem.
Odleżyny – leczenie
Leczenie odleżyn nie jest proste, dlatego lepiej im zawczasu zapobiegać. Jednak jeśli profilaktyka przeciwodleżynowa okaże się niewystarczająca, należy przystąpić do leczenia. Co będzie najlepsze na odleżyny? Dostępne są specjalistyczne opatrunki do leczenia odleżyn i to niezależnie od stopnia ich zaawansowania, a także specjalne maści. Odleżyny IV i V stopnia, w przypadku martwicy skóry, często wymagają leczenia chirurgicznego, a nawet przeszczepu. W tym przypadku pomóc mogą opatrunki hydrożelowe, które uwadniają martwicę i zapewniają warunki sprzyjające gojeniu się rany. Do odleżyn III stopnia stosuje się opatrunki alginianowe lub hydrowłókniste, które absorbują pojawiający się wysięk i zapewniają wilgotne środowisko. W przypadku odleżyn I i II stopnia najlepiej użyć opatrunków wykonanych z poliuretanu, które stanowią zabezpieczenie przed wnikaniem drobnoustrojów.
Jeśli chodzi o maści na odleżyny, stosuje się preparaty zawierające antybiotyki, aplikowane pod jałowe opatrunki oraz osłaniające, np. pastę cynkową.
Podczas leczenia odleżyn należy dbać o czystość i nawilżenie skóry w okolicy rany.
Zapobieganie odleżynom
Ponieważ leczenie odleżyn to proces długotrwały i trudny, należy stosować profilaktykę przeciwodleżynową w przypadku każdego chorego unieruchomionego. Co robić? Przede wszystkim trzeba regularnie zmieniać pozycję podopiecznego – najlepiej co 2-3 godziny. Poza tym w opiece trzeba uwzględnić ruchy bierne (np. oklepywanie, masaże, ćwiczenia stawów), czyli wykonywane za chorego – poprawiają krążenie krwi w tkankach.
Aby zmniejszyć nacisk na skórę, zaleca się stosowanie specjalistycznych materacy przeciwodleżynowych (inaczej: zmiennociśnieniowych). Czym różnią się od zwykłych? W ich komorach stale zmienia się ciśnienie, więc nacisk na ciało jest rotacyjny. Warto stosować także poduszkę przeciwodleżynową, pokrowce na materac i specjalne podkłady oraz maty do ślizgowego przemieszczania chorego.
Należy także, w miarę możliwości, aktywizować podopiecznego – zachęcać do wykonywania jak największej ilości czynności. Ważna jest również odpowiednia pielęgnacja skóry. Należy stosować delikatne, specjalistyczne środki myjące i pielęgnujące. Stan skóry należy sprawdzać codziennie, i w razie pojawienia się zmian – działać szybko. Warto także regularnie masować ciało chorego, używając do tego żelu, a nie preparatów na bazie alkoholu, który wysusza skórę. Podstawą działania profilaktycznego jest odpowiednie nawilżenie.
Nie można także zapomnieć o diecie podopiecznego. Jej celem jest zmniejszenie lub zwiększenie wagi chorego – dotyczy to osób otyłych lub bardzo chudych, by zminimalizować ryzyko odleżyn. Dieta powinna być pełnowartościowa, ale lekkostrawna.
Opieka nad osobą leżącą
Opieka na osobą unieruchomioną nie jest łatwa i wymaga więcej czasu, poświęcenia i wysiłku, jednak jeśli opiekunka stosuje odpowiednie techniki i dba o pielęgnację skóry, to istnieje duża szansa na uniknięcie odleżyn. Na naszej stronie można znaleźć filmy – odleżyny i jak im zapobiegać oraz poradniki, dotyczące wykonywania czynności higienicznych.
Oprócz wymienionych wyżej sposobów na zapobieganie odleżynom bardzo ważne jest także stosowanie przewiewnej pościeli, wykonanej z naturalnych materiałów, oraz jej prawidłowa wymiana. Zobacz filmik instruktażowy na temat zmiany pościeli. Pokazuje technikę, w tym najtrudniejszy jej element, czyli wymianę prześcieradła i podkładu higienicznego. Warto także zapoznać się z techniką mycia chorego w łóżku.
Przeczytaj również szczegółowy poradnik dotyczący opieki na leżącym chorym.
sł. kluczowe: maści na odleżyny, materace przeciwodleżynowe, odleżyny leczenie, leczenie odleżyn, stopnie odleżyn, co na odleżyny
