Rozwiązania, które mogą pomóc starzejącemu się społeczeństwu w Polsce

Europa się starzeje, co stanowi jedno z najważniejszych wyzwań zarówno dla gospodarki, jak i polityki zdrowotnej oraz społecznej każdego z państw. Seniorzy są ważną grupą społeczną: zapewnienie im odpowiedniej opieki oraz wsparcia finansowego pozwala na uniknięcie przyszłych kosztów, które wiążą się z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę, korzystaniem z zasiłku czy długim przebywaniem w szpitalach, w których brakuje miejsc oraz personelu. 

Co trzecia starsza osoba tworzy jednoosobowe gospodarstwo domowe i nie może liczyć na wsparcie współmałżonków bądź bliskich. Alternatywą pozostają domy opieki lub coraz popularniejsza opieka domowa, oparta o usługi profesjonalnych opiekunów osób starszych. Niemcy i Wielka Brytania przez ostatnie lata wypracowały szereg rozwiązań poprawiających jakość życia seniorów, których wdrożenie warto rozważyć również w Polsce.

Popularne powiedzenie głosi, że nie przesadza się starych drzew. W myśl tego hasła zarówno niemiecki, jak i brytyjski system opieki długoterminowej koncentruje się na wspieraniu potrzebujących w ich domach i zapewnieniu seniorom optymalnej opieki w miejscu zamieszkania – tzw. 24h Pflege und Betreuung zu Hause oraz live-in care.

W Niemczech osoby starsze mogą liczyć na pomoc w opłaceniu opieki domowej, a wysokość świadczeń zależy od stopnia potrzebnej opieki i pielęgnacji. Środki z ubezpieczenia opiekuńczego przekazywane są na sfinansowanie pobytu w domach opieki lub we własnym domu pod warunkiem, że usługi opiekuńcze sprawuje wyspecjalizowany personel.

W przypadku brytyjskich seniorów, możliwe jest otrzymanie specjalnego zasiłku (attandance allowance), który pozwala na częściową opłatę opieki i pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Zasiłek jest niezależny od sytuacji dochodowej – jego wysokość zależy od potrzeb potwierdzonych dokumentacją i diagnozą medyczną. Dla osób opiekujących się niezawodowo chorymi lub niesamodzielnymi (w tym osobami starszymi) istnieje specjalny zasiłek dla opiekuna (carer’s allowance). Istotną różnicą względem świadczeń dla opiekunów w Polsce jest to, że w Wielkiej Brytanii nie trzeba być spokrewnionym z podopiecznym, aby móc otrzymać tego typu wsparcie.

Brytyjczycy podchodzą bardzo odpowiedzialnie do opieki nad seniorami, co znacząco ogranicza ryzyko ewentualnych nadużyć czy niekompetencji ze strony firm świadczących usługi opiekuńcze. Nad jakością i bezpieczeństwem usług medycznych i społecznych (w tym także tych związanych z długoterminową opieką nad seniorami) czuwa w Anglii państwowa instytucja regulacyjna: Care Quality Commission (Komisja jakości opieki). Jej zadaniem jest monitorowanie jakości usług opiekuńczych oraz dbanie o zachowanie najwyższych standardów. 

– W Polsce zatrudnianie profesjonalnych opiekunów do opieki nad seniorami nie jest jeszcze bardzo popularne. Starsze osoby częściej mieszkają same i próbują radzić sobie z codziennymi zadaniami przy pomocy sąsiadów i bliskich lub przebywają w domach opieki. Tymczasem wykwalifikowany opiekun, który wspiera podopiecznego w miejscu jego zamieszkania jest bardzo dobrym rozwiązaniem: spokój oraz stabilizacja osoby starszej pozostają nienaruszone, nie wyręcza jej się także w codziennych obowiązkach, a jedynie wspiera, gdy jest taka potrzeba. Niemcy i Wielka Brytania świetnie to rozumieją, prowadząc swoje programy opieki domowej – mówi Piotr Haładus, Członek Zarządu Promedica24.

W Niemczech seniorzy mają możliwość skorzystania z pakietów pielęgnacyjnych – dzięki nim otrzymują dofinansowania do zakupu akcesoriów medycznych (rękawiczki, środki dezynfekujące, wkładki ochronne do łóżek) oraz wsparcie finansowe niezbędne do dostosowania mieszkania do indywidualnych potrzeb, na przykład zamontowania wind, ramp bądź remontu łazienki. Środki z ubezpieczenia opiekuńczego przekazywane są z kolei na sfinansowanie pobytu w domach opieki lub w domu pod warunkiem, że usługi opiekuńcze sprawuje wyspecjalizowany personel. 

– System powszechnego ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech przypomina system ubezpieczenia zdrowotnego, jaki mamy w Polsce. Z powszechnie odprowadzanych składek zasila się specjalny fundusz, z którego następnie finansowane są różne świadczenia dla osób, które staną się na pewnym etapie życia zależne od opieki i pomocy w codziennym funkcjonowaniu. W ramach ubezpieczenia można otrzymać wsparcie zarówno usługowe, jak i finansowe. Świadczone są usługi pielęgnacyjne (ale niemedyczne), porady w zakresie pielęgnacji i finansowania świadczeń, pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, doradztwo w zakresie pielęgnowania, instruowanie opiekunów nieformalnych, praca z rodziną. Ponad połowę świadczeń w ramach ubezpieczenia pielęgnacyjnego niemieccy seniorzy realizują w prywatnych firmach – mówi Piotr Haładus.

W finansowaniu opieki długoterminowej w Wielkiej Brytanii partycypuje system publicznej służby zdrowia, władze samorządowe, organizacje samorządowe i same osoby starsze. Lokalne władze otrzymają ogólną pulę środków na usługi społeczne i same decydują o sposobach ich podziału na różne rodzaje świadczeń, między innymi także uwzględniając opiekę nad seniorami. Zasadniczy mechanizm finansowania opiera się na budżecie finansowanym z podatków. Świadczenia medyczne są bezpłatne i niezależne od kryteriów dochodowych.

W Niemczech zasadniczą rolę odgrywają tak zwane biura do spraw seniorów. Dużą popularnością cieszą się placówki oferujące wsparcie w trybie dziennym, a wśród nich wydzielone są te dla osób z zaburzeniami poznawczymi, na przykład w związku z demencją. Są one zwykle otwarte do 10 godzin dziennie, co stanowi istotne ułatwienie dla opiekunów rodzinnych, aby być aktywnym zawodowo. Do takich ośrodków organizowany jest także transport. Pierwszeństwo korzystania z tego typu usług przysługuje osobom wymagającym opieki podczas przejazdu i żyjącym samotnie. Dużą rolę odgrywają także lokalne stacje socjalne. W ramach ich działalności, seniorzy mogą otrzymać usługi pielęgnacyjne, porady w zakresie pielęgnacji i finansowania świadczeń, pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Stacje lokalne są także wsparciem opiekunów nieformalnych oraz rodziny osoby starszej.

Jak podaje raport Rzecznika Praw Obywatelskich, chociaż w Polsce istnieje wiele form pomocy osobom starszym, realny dostęp do nich oraz zakres jest ograniczony i zróżnicowany w całym kraju . Niezależnie od miejsca zamieszkania, seniorzy powinni mieć swobodny dostęp do usług opiekuńczych i wsparcia ze strony państwa: dzięki temu dłużej cieszą się dobrym zdrowiem, w większym stopniu są aktywni zawodowo, a państwo ponosi mniejsze koszty związane z opieką szpitalną, wizytami u lekarzy specjalistów, fizjoterapeutów, psychologów czy rehabilitantów. 

Rozwiązania proponowane przez Wielką Brytanię oraz Niemcy od wielu lat przynoszą korzyści – warto, aby również w Polsce zwrócono uwagę na problem starzejącego się społeczeństwa i opracowano sposoby poprawiające opiekę nad seniorami.